Początki funkcjonowania zasady memoriałowej tożsame są z początkami rachunkowości i sięgają XIV i XV wieku. Rachunkowość swe fundamenty postawiła przy próbie kontrolowania udzielanych pożyczek, a w konsekwencji wykorzystywana była do terminowych spłat odsetek.
Krokiem milowym okazało się spostrzeżenie, że właściwe określenie momentu powstania kosztów i przychodów wpływa na poprawne ustalenie wyniku finansowego. Dane takie były potrzebne dopiero w ubiegłym stuleciu.
Zasada memoriałowa dotyczy terminowego ewidencjonowania przychodów i kosztów niezależnie od terminu zapłaty. W takim ujęciu księgowane są transakcje, a nie sam przepływ pieniędzy.
Jedną z ważniejszych zasad obowiązujących płatników podatku VAT jest ustawowe fakturowanie za sprzedane towary lub usługi najpóźniej do 15. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym towar został dostarczony lub usługa została wykonana.
By sprawozdanie finansowe było skuteczne w takim ujęciu musi zawierać także informacje o zobowiązaniach i należnościach (nawet jeśli nie są one jeszcze opłacone).
Choć zasada memoriałowa jest bardziej skomplikowana od zasady kasowej, to jednak co do zasady większość międzynarodowych standardów rachunkowych promuje zasadę memoriałową. Zasada memoriałowa stoi w opozycji do zasady kasowej, która zakłada księgowanie wpływów i wydatków w czasie ich rzeczywistej zapłaty, nawet jeśli dotyczą minionego okresu.